АЗ ВИРОСТОР:
Зира
а) Cyminum cuminum, кмин тминовый, кмин, кумин, римский тмин, зира, зэра,
б) Bunium persicum, клубнетмин персидский, буниум персидский, чёрный кумин,
ки инчунин бо номҳои зираи форсӣ, зиркаҳ ва лӯндакзира низ мешиносанд, растаниест аз хонадони чатргулҳо. Зира бисёрсола буда, ҳар сол аз лӯндабехаш мерӯяд, инчунин аз тухмаш низ афзойиш меёбад.
Дар тамоми Тоҷикистон (ба ғайр аз закзаминҳо ва шӯрзаминҳо) дар кӯҳдоманҳо ва алафзору бешазорҳои кӯҳӣ вомехӯрад. Дони хушбӯйи ин гиёҳ, ки ҳамчунин зира ном дорад, дар баробари яке аз дегафзорҳои (хӯришҳои) асосии пазандагони тоҷик будан, ҳазорҳо сол боз дар байни мардуми мо ҳамчун дармони дардҳои гуногун низ ба кор меравад.
Зираро миёнаҳои тобистон баъд аз пухта расидани донаш ва зард шудани пояаш меғундоранд.
Ҳангоми ҷамъоварӣ бояд пояи зира бо дос даравида шавад, дар акси ҳол ҳангоми решакан кардан, лӯндабехаш аз замин канда мешавад ё осеб меёбад ва растанӣ соли дигар намерӯяд.
Акнун ба «Канзи шифо»-и Ҳомидҷон Зоҳидов муроҷиат мекунем.
182. Зира
Ин тухми растаниест аз арпабодиён бориктар ва ба ранг гуногун мешавад: сиёҳ, сабз, зард ва сафед Баргаш гирдашакл, қуббаи он монанди шибит аст, хушбӯй, дар аксари маҳалҳо месабзад. Ҳар як намуди зира бӯстонӣ, даштӣ ва кӯҳӣ низ дорад. Даштии он ҳамчун даво аз бӯстонӣ қавитар ва кӯҳиаш аз даштӣ пурқувваттар аст. Як навъ даштиашро барг монанди шоҳитара аст, тухмаш анбӯҳ ва ба сиёҳдона шабоҳат дорад. Қувваташ то ҳафт сол боқӣ мемонад.
Мизоҷаш дар дараҷаи дуввум гарм ва дар саввум хушк аст, вале ба қавли баъзе табибон гармӣ ва хушкиаш дар дараҷаи саввум мебошад.
ХОСИЯТҲОИ ШИФОБАХШИ ОН:
• зираро як шаб дар сирко тар карда, баъд дар бинӣ бирезанд ё он сиркоеро, ки зира дар он тар карда шуда бошад, дар бинӣ кашанд ва ё даруни биниро аз он зираи тар кардашуда пур кунанд, хуни биниро мебандад.
• Зираро як шабонарӯз дар об тар карда, баъд он обро дар чашм чаконанд, хунравии онро қатъ мекунад, пардаи дар он афтодаеро, ки чашмро торик мегардонад, пок месозад, реши чашмро шифо мебахшад, нуқтаҳои сурхи даруни чашмро мебардорад, кабудии хуни дар зери пӯст мурдаро дафъ менамояд (барои охиринаш хусусан, ки бо равғани зайтун даромехта чаконанд, беҳтар аст).
• Зираро бо намак хойида оби онро дар чашм чаконанд, қӯтури чашм ва сурхии онро дафъ мекунад; инчунин баъд аз бурида дур сохтани нохунак бичаконанд, ба ҳам часпидани ҷойи онро манъ месозад;
• зираро бо сафедии тухми мурғ якҷо хойида бичаконанд, дарди чашмро, ки сабабаш гармӣ бошад, шифо мебахшад.
• Зираро дар об ҷӯшонида, он обро дар даҳан гардонанд, назлаҳоро мебандад ва дарди дандонро таскин медиҳад, хусусан бо кокутӣ ҷӯшонида бошанд, дар ин бобат қавитар мегардад.
• Зираро бо обе, ки сирко омехта бошанд, биёшоманд, душвории нафас, нафаси роста (ростнафас) ва дилтапак (дилбозӣ)-ро, ки сабабаш сардӣ бошад, шифо мебахшад.
• Хӯрдани зира ҷигар, меъда, гурда ва рӯдаҳоро қувват мебахшад; иштиҳоро ба ҳаракат меоварад, бодҳои дохилиро таҳлил медиҳад; ҳикак (ҳиқичоқ)-и рутубӣ ва бодӣ, ҳазм ноёфта фуромадани таом, дарди рӯдаҳо аз бисёрии бод, варами сипурз, исҳоли рутубӣ (дар исҳоли рутубӣ хусусан бирёнкардаи он қавитар) – ҳамаашро шифо мебахшад; пешоб ва ҳайзи бандшударо меронад, чакмезакро ба ибро меоварад.
• Чун зираро бо намак якҷо хойида фурӯ баранд, равон шудани рутубатҳои бемавриди меъдаро қатъ мекунад.
• Агар зираро як шабонарӯз дар сирко парварда, яъне тар карда, баъд хушк намуда бихӯранд ва ба ин амал мудовамат намоянд, одати бади хок хӯрданро қатъ мекунад.
• Зираро дар об ҷӯшонида, бо он об нимгарм ҳуқна (клизма) кунанд, бодҳои зарарноки рӯдаҳо, меъда ва гурдаро таҳлил медиҳад, яъне пароканда месозад.
• Зираро кӯфта, бо равғани зайтун сиришта, занҳо аз таг бардоранд, ҳайзи онҳоро қатъ менамояд.
• Кӯфтаи зираро бо равғани зайтун хамир карда гузошта банданд, варами сипурзро таҳлил медиҳад.
• Зираро бо шароб биёшоманд, заҳри морро аз бадан дафъ мекунад.
• Зираро кӯфта, бо орди боқило сиришта гузошта банданд, варамҳоро таҳлил медиҳад; бо мумравғани зайтунӣ ва бо орди боқило сиришта гузошта банданд, варами хояҳоро пас мегардонад.
• Агар зираи кӯфтаро ба захм ва ҷароҳатҳо пур кунанд, даҳани онҳоро ба ҳам оварда сиҳат мебахшад.
• Зираро кӯфта, бо об сиришта бимоланд ё бо он бишӯянд, башараро пок мегардонад.
• Зираро бардавом бихӯранд ё арақи онро муттасил бинӯшанд, баданро лоғар ва рангро зард мекунад.
• Чун оби зираро бар бадани тифли навзод бимоланд, дар тамоми умр дар бадани ӯ шапуш пайдо намегардад.
• Вале хӯрдани зира ба шуш зарар дорад – давояш катиро хӯрдан аст.
• Миқдори як бор хӯрдан аз зира дар як рӯз то 7 грамм аст.
• Зира барои одамони хунукмизоҷ, пирон ва балғаммизоҷон бисёр фоида дорад. Чун инро бо хӯришҳои хушбӯйи таом, масалан, бо шибит ва дорчинӣ, ҳангоми пухтани гӯшти бадҳазм дохил намоянд, онҳоро сабукҳазм, қавӣ мегардонад, дарунро мулоим менамояд, пешобро меронад ва бодҳоро таҳлилдиҳанда мебошад.
© виростор А. Тағоев, 2014
Сарчашма: Ҳомидҷон Зоҳидов. Канзи шифо. – Д.: Ирфон, 1991. — 720 с. саҳ. 420-422
